Napoleonika w malarstwie polskim w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie

 Wojny napoleońskie, udział w nich Polaków, związane z nimi nadzieje na odzyskaniem niepodległości i postać Cesarza Francuzów, przez dziesięciolecia pobudzały do dyskusji, wypowiedzi literackich i artystycznych.

Bohater – Napoleon

Wśród dzieł sztuki o tematyce napoleońskiej ważne miejsce zajmują portrety cesarza – prawdziwego „boga wojny”, charyzmatycznego dowódcy.
Wyobrażone wizerunki Napoleona wielokrotnie malował Piotr Michałowski, najwybitniejszy malarz polskiego romantyzmu, ukazując samotnego wodza-bohatera na siwym koniu, tworząc w ten sposób dzieła wpisujące się w wielowiekową tradycję konnych portretów władców (Napoleon na koniu, ok. 1846-1847, MNW).

Bitwy napoleońskie i udział w nich polskich żołnierzy

Jednym z najistotniejszych tematów napoleońskich w sztuce były wielkie bitwy. Dla malarzy polskich szczególne znaczenie miały te batalie, w których udział brali Polacy. Sceny batalistyczne z czasów epopei napoleońskiej podejmowali między innymi: Piotr Michałowski, January Suchodolski, Juliusz Kossak i Wojciech Kossak.
Wyjątkowe miejsce wśród tych dzieł zajmują przedstawienia bitwy pod Somosierrą (30 listopada 1808), a dokładnie szaleńczej szarży polskich szwoleżerów, którzy w brawurowy sposób zdobyli przełęcz. Wydarzenie to otworzyło Napoleonowi drogę na Madryt i pozwoliło kontynuować kampanię hiszpańską. Bitwa ta jest  dla Polaków symbolem odwagi, heroizmu i oddania cesarzowi polskich żołnierzy.
Szczególne znaczenie w ikonografii Somosierry przypada dziełom Piotra Michałowskiego, który wielokrotnie powracał do tego tematu, w mistrzowski sposób oddając pęd i brawurę słynnej szarży, tworząc jedne z najważniejszych przedstawień batalistycznych malarstwa polskiego romantyzmu (Piotr Michałowski, Bitwa pod Somosierrą, ok. 1840-1844, MNW)

Bohaterowie narodowi

Czasy napoleońskie zrodziły cały szereg postaci, które na stałe weszły do panteonu polskich bohaterów.
Wśród nich wymienić można: Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcę Legionów Polskich we Włoszech, bohatera uwiecznionego w tekście polskiego hymnu narodowego (January Suchodolski, Wjazd generała Jana Henryka Dąbrowskiego do Rzymu, przed 1850, MNW) czy  Jana  Leona Hipolita Kozietulskiego, który poprowadził szarżę w bitwie pod Somosierrą (Józef Sonntag, Kozietulski na czele szwadronu w wąwozie Somossiery, 1818, MNW). Postacią cieszącą się szczególnym zainteresowaniem artystów był książę Józef Poniatowski, bratanek ostatniego króla Polski, jedyny cudzoziemiec, który otrzymał od Napoleona tytuł marszałka Francji, uważany za wzór żołnierza i dowódcy (Franciszek Paderewski, Portret księcia Józefa Poniatowskiego, 1814, MNW; January Suchodolski, Książę Józef Poniatowski przed frontem grenadierów, 1857, MNW).

Anonimowi żołnierze

Cichymi bohaterami każdej wojny, również wojen napoleońskich, byli zwyczajni żołnierze. Oni również są bohaterami dzieł sztuki: walczący (Henryk Pillati, Szwoleżer atakujący, II poł. XIX wieku), na służbie, czy odpoczywający (January Suchodolski, Biwak ułanów polskich pod Wagram, 1859, MNW).
Obrazem wartym w tym kontekście przypomnienia jest dzieło Piotra Michałowskiego Defilada przed Napoleonem (ok. 1837, MNW). Jest to przedstawienie oddziału Strzelców Konnych Gwardii Cesarskiej (Chasseurs à cheval de la garde), galopującego przed wodzem, którego sylwetka, umieszczona na drugim planie obrazu, pozostaje nieco w ukryciu.

Napoleon jako ustawodawca

Utworzone przez Napoleona Księstwo Warszawskie otrzymało konstytucję opartą na Kodeksie Napoleona. Akt przekazania konstytucji nastąpił w Dreźnie, dnia 22 lipca 1807. Wydarzenie to ukazuje obraz Marcello Bacciarellego, Nadanie Konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona (1811, MNW).

Malarstwo alegoryczne

Ikonografia napoleońska obfitowała w przedstawienia alegoryczne, gloryfikujące dokonania wojenne i polityczne cesarza.
Dość szczególnym przedstawieniem z kolekcji MNW jest obraz Józefa Peszki, Scena alegoryczna z Napoleonem (po 1810). Jego literackim źródłem jest IV księga Eneidy Wergiliusza – porzucenie Dydony przez Eneasza. Umierająca Dydona, przedstawiona w koronie, z heraldycznym orłem u stóp, symbolizuje Polskę. Pod postacią drugiej kobiety – siostry Dydony Anny – malarz ukazał widzowi Marię Walewską, polską ukochaną Napoleona. Jedną ręką podtrzymuje ona umierającą, drugą w błagalnym geście wyciąga w kierunku górującego nad kobietami jeźdźca. Ta  postać to Eneasz – Napoleon, pozostający jednak obojętny na błagania kobiety.

Portrety osobistości polskich i obcych z czasów napoleońskich

Oprócz przedstawień Napoleona i wielkich bohaterów wojen napoleońskich, scen batalistycznych i alegorycznych, do „napoleoników” zaliczyć można również portrety osobistości, które odgrywały różnorodne role w polityce, kulturze i obyczajach epoki napoleońskiej w Polsce. Wśród wielu podobizn przywołać można: Portret generała Józefa Zajączka (malarz nieznany, przed 1826, MNW), jednego z Polaków, których nazwisko figuruje na paryskim Łuku Triumfalnym czy Portret generałowej Dziekońskiej (Jan Pfeifer, 1812), polskiej damy ubranej zgodnie ze wszystkimi wymogami empirowej mody.

Illustracja : Defilada przed Napoleonem. P. Michałowski. 1837