Napoleon i Polacy

Trzeci rozbiór Polski i początki polskiej armii na emigracji

W 1795 dokonał się trzeci rozbiór Polski. Podzielona między Rosję, Prusy i Austrię Rzeczpospolita miała zniknąć z mapy Europy na 123 lata.

W listopadzie 1795 roku, polscy oficerowie i ochotnicy, którzy zmuszeni byli opuścić Polskę, zaproponowali rządowi francuskiemu utworzenie legionu polskiego, zależnego od armii francuskiej. Dyrektoriat zadecydował, że legion ten zostanie stworzony we Włoszech, zasilając Armię Włoską dowodzoną przez generała Bonapartego, walczącego przeciw Austrii.

Mazurek Dąbrowskiego – hymn Polski

Tekst tej patriotycznej pieśni został napisany przez Józefa Wybickiego w czasie pobytu w Reggio nell'Emilia we Włoszech. Poeta przebywał tam na zaproszenie generała Jana Henryka Dąbrowskiego, jednego z twórców legionów polskich. Tak jak wielu rodaków Józef Wybicki wierzył, że przyjdzie dzień, w którym Polacy pod wodzą Napoleona będą walczyć o wolność ojczyzny. Zrozumiałe jest więc czemu w tekście utworu przywoływany jest przyszły cesarz Francuzów: Dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy .

Mazurek Dąbrowskiego (Pieśń Legionów Polskich we Włoszech) od chwili powstania cieszył się olbrzymią popularnością i towarzyszył Polakom przez cały wiek XIX, w  1927 stając się hymnem państwowym.

Bitwa pod Samosierrą (30 listopada 1808)

Na jesieni 1808 Napoleon osobiście poprowadził kampanię wojskową, której celem było odzyskanie francuskiej kontroli nad Hiszpanią. Aby dotrzeć do Madrytu armia musiała pokonać przełęcz Samosierra w górach Guadarrama skutecznie strzeżoną przez hiszpańską artylerię. Wąwóz został ostatecznie zdobyty w ciągu trwającej kilka minut brawurowej szarży polskich szwoleżerów pod wodzą Jana Leona Hipolita Kozietulskiego. Wielu żołnierzy zginęło, sam Kozietulski został ranny. Bitwa oceniana początkowo przez Francuzów za niemożliwą do wygrania, dla wielu pokoleń Polaków stała się legendą i symbolem odwagi polskich żołnierzy.

Księstwo Warszawskie

Polacy wytrwale walczący u boku Napoleona mieli nadzieję, że przy jego pomocy Polska odzyska niepodległość. Aspiracje te zostały częściowo zrealizowane po bitwie pod Frydlandem i podpisaniu traktatów w Tylży (7–9 lipca 1807) zawartych między Francją, Rosją i Prusami. Zostało utworzone wówczas Księstwo Warszawskie, jako państwo niepodległe, w sojuszu z Francją. W skład Księstwa weszły ziemie II i III zaboru pruskiego (bez Gdańska i obwodu białostockiego) oraz okręg nadnotecki i ziemia chełmińska. W 1815 decyzją kongresu wiedeńskiego Księstwo Warszawskie przestało istnieć, z części jego terytorium utworzono Królestwo Polskie.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego i Kodeks Napoleona

22 lipca 1807 roku Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, opartą na wzorach francuskich. Ustawa gwarantowała między innymi równość wobec prawa oraz wolność osobistą obywateli (zniesiono poddaństwo chłopów bez ich uwłaszczenia). W 1808 w Księstwie Warszawskim zaczął obowiązywać również Kodeks Napoleona. Kodeks oparty na prawie starożytnego Rzymu, elementach prawa Ancien Régim’u i ustaleniach z czasów Rewolucji był jednym z największych i najważniejszych dzieł Napoleona Bonaparte w wewnętrznej polityce Francji. Wprowadzany w zależnych od niego krajach, miał być elementem jednoczącym napoleońską Europę.

Polacy w Wielkiej Armii

Polacy służyli Napoleonowi przez większą część jego kariery, aż do czasu „Stu Dni”, jako najwierniejsi i najbardziej oddani żołnierze..

Szczególnie wielkie nadzieje obudziła w nich wojna z Rosją 1812 roku i cesarska obietnica odrodzenia Polski. W kampanii rosyjskiej, nazwanej przez cesarza „drugą wojną polską” brało udział ok. 100 000 polskich żołnierzy, z czego ok. 37 000 pod dowództwem Księcia Józefa Poniatowskiego.

Książę Józef Poniatowski, marszałek Francji

Książę Józef Poniatowski (1763-1813), bratanek ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego jest jednym z narodowych bohaterów Polaków. Żołnierz z ducha i wykształcenia, odważny i utalentowany dowódca, ujmujący mężczyzna zaczął swoją błyskotliwą karierę jeszcze podczas ostatnich lat panowania stryja.

Później, jak wielu rodaków, służył wiernie Napoleonowi. W 1806 objął dowództwo tworzącej się armii Księstwa Warszawskiego. W kampanii przeciw Rosji w 1812 dowodził V Korpusem armii francuskiej. Dzień przed bitwą pod Lipskiem, 15 października 1813 mianowany marszałkiem Francji, stał się jedynym cudzoziemcem podniesionym przez Napoleona do tej rangi. Poległ 19 października w czasie przeprawy przez Elsterę, osłaniając odwrót armii francuskiej.

Polskie nazwiska na Łuku Triumfalnym w Paryżu

Wśród napoleońskich żołnierzy, których nazwiska uwieczniono na  Łuku Triumfalnym w Paryżu (Arc de triomphe de l'Étoile) znajduje się sześciu Polaków: Józef Chłopicki, Jan Henryk Dąbrowski, Karol Kniaziewicz, Józef Poniatowski, Józef Sułkowski i Józef Zajączek. Upamiętniono tam również miejsca bitew napoleońskich rozegranych na ziemiach polskich : Pułtusk (1806), Gdańsk (1807), Ostrołęka (1807).

Maria Walewska – polska ukochana Napoleona

Legenda głosi, że piękna Polka, żona szambelana Anastazego Walewskiego zgodziła się zostać kochanką cesarza ze względów patriotycznych, aby wpływać na niego w decyzjach związanych z losem Ojczyzny. Ostatecznie to chyba jednak prawdziwe uczucie zbliżyło ją do Napoleona, któremu urodziła syna Aleksandra. Jej ciąża przekonała cesarza, że może mieć dzieci (a więc następcę tronu) i niewątpliwie przyspieszyła decyzję o rozwodzie z Józefiną i ślubie z Marią Luizą Austriaczką. Maria Walewska odwiedziła jeszcze Napoleona podczas jego zesłania na Elbie. Wdowa po pierwszym mężu od 1814, poślubiła w 1816 Filipa Antoniego d'Ornano. Zmarła w 1817 roku.

Legenda napoleońska

Polacy byli obecni przy Napoleonie przez większą część jego kariery, w chwilach największych zwycięstw i klęsk. Wspomnienie cesarza pozostawało bardzo żywe w ich pamięci przez cały wiek XIX i trwa do dzisiaj. Postać cesarza Francuzów pojawia się w wielu dziełach polskiej sztuki i literatury. Wspomnieć można chociażby epopeję Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, powieść Popioły Stefana Żeromskiego, liczne obrazy Januarego Suchodolskiego i Piotra Michałowskiego.

Ilustracja : L'Ombre De Napoléon Visitant Les Héros De La Pologne