Sieci społeczne i kontakty międzynarodowe

Stowarzyszenie Młodych Muzyków Polaków

22 grudnia 1926 w mieszkaniu Stanisława Czapskiego przy 8, Boulevard de la Tour Maubourg odbyło się zebranie założycielskie Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków (Association des jeunes musiciens polonais). Obecnych było 7 osób, uchwalono statut i wybrano zarząd. Pierwszą siedzibą było mieszkanie Piotra Perkowskiego, przy 36, rue Saint André des Arts. Rok później Stowarzyszenie wynajęło studio w nowym gmachu Salle Pleyel. W 1936 przeniosło się do École normale de musique, gdzie gościny udzielił mu Auguste Mangeot.

Skromna inicjatywa tej małej grupy założycieli przerodziła się w długofalową i dobrze zorganizowaną akcję propagandową na rzecz polskiej muzyki. Głównym celem była integracja polskiego środowiska, organizacja koncertów i wykładów, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i nawiązywaniu kontaktów. Ponadto, wsparcie finansowe w formie drobnych zapomóg, zniżek na bilety i wydawnictwa nutowe, dopłat na wynajem instrumentów.

Składki członkowskie były niewielkie, ale stanowiły stały wkład do budżetu. Środki finansowe pozyskiwano przede wszystkim od polskich instytucji – Ministerstwa Kultury w Warszawie i Ambasady RP w Paryżu, a także od osób prywatnych. Stowarzyszenie miało swoich „Członków fundatorów i protektorów”, którzy wspierali je pieniężnie. Kondycja finansowa była bardzo dobra na początku, ale w połowie lat 30. znacznie się pogorszyła. Wdrożono wtedy plan oszczędnościowy i kontynuowano realizację zadań.

Stowarzyszenie zrzeszało tylko zawodowych muzyków. Procedury przyjęcia były ściśle sformalizowane. Kandydat musiał mieć wyższe wykształcenie muzyczne, był rekomendowany przez dwóch członków wprowadzających, jego przyjęcie zatwierdzał zarząd. Walne zebrania odbywały się raz lub dwa razy w roku, były szczegółowo protokołowane. Pisano też regularne sprawozdania z działalności artystycznej i raporty finansowe. W latach 1926-1939 deklarację członkowską złożyło 141 muzyków różnej specjalności.

Stowarzyszenie miało stały sekretariat, prowadzony w sposób wzorcowy. Zachowała się bogata dokumentacja, w tym: ankiety osobowe, deklaracje członkowskie, sprawozdania artystyczne i finansowe, protokoły walnych zebrań, korespondencja wchodzącą i wychodzącą, programy koncertowe. Archiwum wróciło do Polski w 1967 dzięki inicjatywie Szymona Laksa, przechowywane jest w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego.

W kształtowaniu wizerunku Polski muzycznej ważną rolę odegrały różne czynniki, artystyczne, instytucjonalne i polityczne. Propaganda muzyczna wpisała się w szerszy program promocji kultury polskiej za granicą realizowany przez instytucje krajowe, instytucje partnerskie we Francji i lokalnych animatorów kultury.

Édouard Ganche i propaganda muzyki polskiej we Francji

Prezes Société Frédéric Chopin, kolekcjoner i muzykograf. Misją jego życia była ochrona spuścizny Chopina i popularyzacja wiedzy o nim. Potrafił temu nadać rozgłos: pielgrzymki do grobu Chopina, odsłonięcie tablic pamiątkowych w Paryżu i Marsylii, otwarcie Muzeum Chopina w Valdemossie, obchody 100-lecia przybycia Chopina do Francji w 1931. Ganche miał szerokie kontakty w kręgach artystycznych, politycznych i towarzyskich. Umiał dotrzeć do wpływowych osób, pozyskać fundusze i zarządzać projektami. Był doskonałym managerem.

Działalność Ganche’a na rzecz Polski wykraczała daleko poza Chopina. Był inicjatorem stworzenia Dépôt général de musique polonaise à Paris. Nawiązał kontakt z polskimi wydawcami w Warszawie i Krakowie oraz Universal Edition w Wiedniu (główny wydawca Szymanowskiego), którzy wysyłali do Paryża partytury polskich kompozytorów. Składane były w depozycie w sklepie pana Rossignola, 4, avenue de Villiers z odroczonym terminem zapłaty. Ganche był też aktywnym krytykiem muzycznym i publicystą. Przez dziesięć lat prowadził dział muzyczny w czasopiśmie „La Pologne politique, économique, littéraire et artistique”. Był kronikarzem polskich wydarzeń w Paryżu i we Francji.

Jego strategia propagandy muzycznej była silnie sprzężona z działalnością dwóch organizacji o profilu polonofilskim. Miały wspólny cel, ale różne grupy docelowe. Pierwsza z nich Association France-Pologne działała w Paryżu w ścisłym związku z Ambasadą RP i Francusko-Polską Izbą Handlową. Druga Les Amis de la Pologne działała en province, była nastawiona na szeroką publiczność i wydarzenia o bardziej popularnym charakterze. Miała lokalne oddziały w wielu miastach Francji. W obu przypadkach muzyka pełniła ważną funkcję społeczną, realizowaną przez różne formy aktywności, nie tylko wielkie koncerty, ale też obchody rocznicowe, święta narodowe, wykłady-koncerty, akcje charytatywne.

Robert Brussel: muzyczny internacjonalizm i kontakty z Polską

Ciekawa perspektywa badawcza rysuje się, gdy spojrzymy na zjawisko wymiany kulturowej z perspektywy europejskiej. Muzyczny krajobraz Europy bardzo się zmienił po wielkiej wojnie i ciągle ewoluował. Miała na to wpływ nie tylko nowa sytuacja polityczna, ale też nowe formy współpracy artystycznej ponad granicami państw – wydarzenia kulturalne i artystyczne o międzynarodowym zasięgu, festiwale i kongresy, towarzystwa muzyczne, sieci zawodowe. Sprzyjały kontaktom wielostronnym, a zarazem wzmacniały poczucie przynależności do wspólnoty artystycznej. To poczucie „bycia razem” nasiliło się w połowie lat 30., gdy kultura i sztuka stały się narzędziem do walki z narastającym faszyzmem.

 Francja odegrała ważną rolę w tworzeniu międzynarodowej sieci połączeń i kontaktów. Cel ten realizowała Association française d’expansion et d’échanges artistiques (AFEEA), kierowana przez Roberta Brussela. Był on przekonany, że podstawą skutecznego działania jest właściwy podział kompetencji i przepływ informacji. Stworzona przez niego „Service d’Étude” nie miała sobie równych w Europie. Informacje o koncertach pozyskiwano z prasy, zbierano programy, broszury i CV artystów. Powstała ogromna baza danych, która ułatwiała organizację i zarządzanie projektami międzynarodowymi. Dzisiaj jest dostępna dla badaczy jako Fonds Montpensier, w tym sekcja polska Fonds Montpensier: Pologne.

Robert Brussel miał doskonałe rozeznanie w sprawach polskich. Był wielbicielem Szymanowskiego, przyjaźnił się z Wandą Landowską, bywał na koncertach Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków. Miał liczne kontakty w Warszawie, które zacieśniły się po jego wizycie w 1926. Spotkał się wtedy z wieloma artystami i animatorami kultury. Zachowały się notatki z tych spotkań, które świadczą, że miał wiele pomysłów na wspólne projekty. Natomiast polscy partnerzy czerpali z jego doświadczeń. W 1926 powstało w Warszawie Towarzystwo Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych (TOSSPO), wyraźnie wzorowane na AFEEA.

Jako uważny obserwator i animator kultury, Brussel potrafił spojrzeć na mapę Europy z szerokiej perspektywy. Polska zaczęła wyłaniać się z ogólnego tła i nabierać coraz większej wyrazistości, wraz z całym bagażem kulturowym dawnym i współczesnym. Brussel trafnie opisał te przemiany w swoim artykule opublikowanym w „Le Figaro”.

Opublikowano we wrześniu 2020 r