Polscy muzycy w Paryżu w XIX wieku

Paryż od dawna przyciągał muzyków z całej Europy. Ten trend nasilił się szczególnie pod koniec  XVIII wieku, kiedy to coraz więcej artystów z Europy Środkowej przybywało do Francji.

Przykładem może być kariera kompozytora i wirtuoza skrzypcowego Feliksa Janiewicza (1762-1848), którego talent Paryżanie mieli okazję podziwiać podczas «Concerts spirituels » i «Concerts de la Loge Olympique » . Został on nawet nadwornym muzykiem księżniczki  Orleańskiej. Wydarzenia Rawolucji Francuskiej zmusiły go do powrotu do ojczyzny, lecz już w  1792 roku wyjechał na stałe do Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł w 1848 r. Wiele jego kompozycji zostało opublikowanych w prestiżowym wydawnictwie założonym przez Jean-Jérôme  Imbault.

Franciszek Mirecki (1791-1862), kompozytor i pedagog, po wieloletnim pobycie w Wiedniu, odwiedził Paryż na przełomie lat 1817/1818 w celu doskonalenia warsztatu kompozytorskiego.  Był wspierany przez samego Luigi Cherubiniego. W Paryżu wydał u Carliego wiele swoich kompozycji  fortepianowych, między innymi wybór nasłynniejszych melodii «Etrennes aux Demoiselles...pour forte piano », 1820. Przy jego nazwisku na karcie tytułowej zaznaczono, że jest Polakiem.

Maria Szymanowska (1789-1831), jedna z pierwszych kobiet pianistek na skalę europejską, wiele podróżowała po Europie i występowała również w Paryżu. Przyjaźniła się między innymi z Goethem, Mendelssohnem-Bartholdym i Rossinim.  Tutaj wydała wiele swoich kompozycji,  miedzy innymi «Danse polonaise » z dedykacją dla skrzypka i profesora w paryskim  Konserwatorium Pierre’a Baillot (1771-1842). Jej córka Celina została żoną Adama Mickiewicza.

Józef Elsner (1769-1854), pochodzący ze Śląska kompozytor i pedagog, mimo swoich niemieckich korzeni  czuł się Polakiem.  Był bardzo aktywnym działaczem kultury muzycznej. Działał w wielu towarzystwach naukowych i muzycznych, wykładał teorię i kompozycję muzyki, uczył śpiewu. Jego najsławniejszym uczniem był Fryderyk Chopin , którego geniusz odkrył bardzo wcześnie. W 1805 roku odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, gdzie nawiązał liczne kontakty z muzykami i wydawcami muzyki. Jego kompozycje były grane w Saint-Cloud i w Tuileries. Wydania jego dzieł ilustrują produkcję muzyczną Paryża na poczatku XIX wieku : «3 Polonaises à 4 mains pour le piano-forte », Paryż, Lentz, 1804-1814, «Grand Quatuor pour le piano-forte, violon, alto et violoncelle», Paryż, Lentz,[ca 1804-1814].

Po klęsce Powstania Listopadowego (1830/1831) zaczęła napływać do Francji pierwsza fala « Wielkiej Emigracji », w szeregach której było wielu muzyków. Naród francuski przyjął emigrantów z wielkim  z entuzjazmem , jednakże rząd Ludwika Filipa obawiając się konfliktu z Rosją, Austrią i Prusami  zdecydował się rozmieścić Polaków w tzw. zakładach (dépôts) w różnych regionach kraju poza Paryżem . W tej sytuacji niektórzy muzycy objęli dyrekcję orkiestr garnizonowych, a inni zajęli się naprawą i konserwacją  instrumentów muzycznych.  Jeszcze inni przekwalifikowali się na nauczycieli muzyki. Nieliczni awansowali do dyrygentury. Należał do nich Antoni Orłowski (1811-1861), przyjaciel Chopina i Flauberta, który od 1835 do 1837 roku pełnił funkcję dyrektora orkiestry teatralnej w Rouen.  

Fryderyk Chopin (1810-1849) był największym i najsławniejszym polskim muzykim w Paryżu, niemniej  to Wojciech (Albert) Sowiński (1805-1880), pianista i kompozytor, pozwalił poznać francuskiej publiczności  swoich rodaków. W 1857 roku wydał słownik biograficzny muzyków polskich i słowiańskich «Les musiciens polonais et slaves anciens et modernes. Dictionnaire biographique ».  Wielu polskich muzyków było związanych z Konserwatorim paryskim, wszyscy wielbili Chopina i często dedykowali mu swoje utwory. Wiktor Każynski (1812-1867) zadedykował mu «Polkę n° 5 » w cyklu «Polkas et mazurkas caractéristiques ».- Paris: Richault, 1849-1850.

Chopin wprowadził w paryskie kręgi muzyczne pianistę i płodnego kompozytora Edwarda Wolffa (1816-1880), który komponował głównie na fortepian często imitując mistrza.

Michał Bergson (1820-1898), urodzony w Warszawie pianista i kompozytor, był ojcem wielkiego francuskiego filozofa Henri Bergsona (1851-1941). Po studiach muzycznych w Paryżu, przeniósł się do Szwajcarii w 1863 roku, gdzie był początkowo profesorem, a później dyrektorem konserwatorium w Genewie. Pod koniec życia osiedlił się w Londynie. Komponował głównie opery, operetki i utwory na fortepian.

Karol Mikuli (1819-1897), pianista, dyrygent, kompozytor i pedagog przyjechał do Paryża w 1844 roku. W latach 1844-1847 był uczniem i asystentem Chopina i równocześnie studiował kompozycję u profesora paryskiego Konserwatorium Napoleona Henri Rebera (1807-1880). Był głównym wydawcą dzieł Chopina.

Polscy muzycy przebywający we Francji często dedykowali swoje utwory profesorom paryskiego Konserwatorium . Wielu z nich łączyły więzi z Polską. Antoine Elwart (1808-1877), profesor harmonii miał ojca Polaka i matkę Francuzkę.  Natomist Louis-Pierre Norblin (1781-1854), wiolonczelista francuski, urodził się w Warszawie, gdzie jego ojciec, malarz Jean-Pierre Norblin de la Gourdaine (1745-1830) pracował dla Czartoryskich. Louis-Pierre Norblin przybył do Paryża w 1798 roku. Studiował w Konserwatorium, gdzie został profesorem w latach 1826-1846. Grał w kwartecie pod dyrekcją Pierre’a Baillot. Adresatami licznych dedykacji byli też profesor fortepianu Antoine Marmontel (1816-1898) oraz Pierre-Joseph Zimmermann (1785-1853). Ten ostatni organizował u siebie wiele prywatnych koncertów lansując w ten spósb karierę wielu zgranicznych artystów, którym nie udało się dostać do prestiżowego Konserwatorium.

Léon Rembielinski  urodzony we Francji w 1836 r. studiował w Konserwatorium paryskim.  Był on pianistą i kompozytorem, laureatem nagród za grę na fortepianie oraz za „kontrapunkt i fugę”.

Józef i Henryk Wieniawscy byli również absolwentami Konserwatorium w Paryżu.  Henryk (1835-1880), wirtuoz skrzypek, wyjechał do Paryża w 1843 roku w wieku ośmiu lat. Studiował w Konserwatorium pod kierunkiem Lamberta-Josepha Massarta, które ukończył w 1846 jako 11-letni chłopiec z pierwszą nagrodą i złotym medalem. W 1850 rozpoczął działalność koncertową wraz z bratem Józefem (1837-1912), pianistą i kompozytorem. Koncertowali początkowo w Rosji i następnie wielu krajach europejskich, wszędzie wzbudzając nieopisany entuzjazm. Józef był uczniem Zimmermanna i Marmontela.  W 1849 roku zdobył pierwszą nagrodę za grę na fortepianie.

W paryskim środowisku polskich muzyków, wyróżniała się rodzina Kątskich. Grzegorz Kątski (1778-1844), muzyk amator, ojciec pięciorga dzieci, wyjechał z rodziną do Paryża w 1836 roku, gdzie nawiazął stosunki z polską emigracją. Jego córka była śpiewaczką, a czterej synowie muzykami. Najsławniejszy z nich, Antoni (1817-1899), pianista i kompozytor przyjął obywatelstwo francuskie i w 1848 roku został kapitanem Gwardii Narodowej. Jego  «Le Réveil du lion, caprice héroïque pour piano, op. 115, » wydany w Paryżu w 1848 r. cieszył sie duzym uznaniem w całej ówczesnej Europie.  

Twórczość polskich muzyków obejmowała wszystkie gatunki muzyczne, lecz najbardziej popularne były walce, polki, mazurki, polonezy, etiudy i nokturny. Tematyka była często waleczna i nawiązywała do sławnych bohaterów i wielkich bitew. Przejawiało się to w tytulach utworów i ilustracjach na stronach tytulowych, czego przykładem jest „Prière dictée à l'armée polonaise par son général en chef Skrzynecki, mise en vers avec accompagnement d'orgue et piano par l' abbé Thomas Praniewicz».- Paris: Bressler, [ca 1831],  czy też Apollinarego Kątskiego : « Souvenir de Leopol. Jean Sobieski. Grand Mazur…op.7 » -Paris : Hartmann,[s.d.]

Dzieła polskich muzyków były często nasiąkniete duchem religijnym, jak zbiór polskich pieśni religijnych po łacinie i po francusku Wojciecha Sowińskiego. Uczucia patriotyczne polskich emigrantów skierowane były nie tylko do utraconej ojczyzny, ale również do Francji, co przejawiało się pieśniach pisanych po francusku. Po 1850 roku nastąpiła widoczna zmiana w tematyce utworów. Muzycy szukali inspiracji w legendach polskich. Dzieła tej epoki odzwierciedlają żal i smutek po utracie nadziei na powrót do Ojczyzny. Władyslaw Wieniec (właściwie Władysław Kronenberg)  (1848-1892), skomponowal muzykę do poematu autorstwa François Coppée « Chanson d’exil», Paris, chez Gérard, 1887.

Henri Kowalski (1841-1916), pianista wirtuoz był synem polskiego oficera, który wyemigrował do Bretanii po upadku Powstania Listopadowego. Henri urodził się w Paryżu i był wychowany w kulcie Chopina i Liszta. Po ukończeniu paryskiego Konserwatorium koncertował nie tylko w Europie, ale również w Ameryce, Australii, Nowej Zelandii. Echa z jego licznych podróży zawarte są w tytulach jego kompozycji, a wrażenia z Ameryki opisane w książce «A travers l’Amérique : impressions d’un musicien», Parż, 1872.

Aktywana działaność licznych polskich muzyków we Francji  XIX wieku  pozostawiła trwały ślad w życiu muzycznym tego kraju.

Ilustracja : La polonaise ! Chant national, paroles de M. Guibert Danelle, musique de M.r Antoine Orlowski