Kapiści

Powstanie Komitetu Paryskiego

Kapiści to skrót nazwy „Komitet Paryski” (K.P.), określającej grupę studentów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, którzy pragnęli kontynuować studia artystyczne w Paryżu. W tym celu jesienią 1923 roku stworzyli Komitet, aby wspólnymi siłami zgromadzić finanse na wyjazd. Przeprowadzali loterie, organizowali wieczory autorskie, wystawiali amatorskie sztuki, zdobywając w ten sposób potrzebne środki.

Wyjazd do Paryża

Wyczekiwany wyjazd nastąpił we wrześniu 1924. Dla młodych artystów zaczął się czas wytężonej pracy. W muzeach studiowali dawne malarstwo, oglądali płótna impresjonistów i postimpresjonistów, chłonęli paryskie nowinki artystyczne, urządzali wieczory literackie, zabiegając jednocześnie o fundusze na utrzymanie i studia.

Jednym z najsłynniejszych artystyczno-zarobkowych przedsięwzięć kapistów był wielki bal kostiumowy (27 listopada 1925), na którym bawili się przedstawiciele polskiej i francuskiej arystokracji oraz artyści – „cały Montparnasse”. Wydarzenie patronatem objął Pablo Picasso. Oprócz tego w komitecie honorowym balu znalazł się m.in. Pierre Bonnard, Olga Boznańska, Constantin Brâncuşi, Jean Cocteau, Antoine Cierplikowski, Misia Godebska-Sert i Leopold Zborowski z żoną.

Twórczość kapistów

Pragnieniem młodych artystów było tworzenie „czystego” malarstwa, pozbawionego wątków literackich i historyczno-patriotycznych. Jego istotą miało być widzenie rzeczywistości poprzez kolor – wyrażanie kolorem światła, przestrzeni, form i zjawisk ukazywanych na płótnie - „gry barwne”. Ponieważ malarzy bardziej interesowała forma od treści obrazu, tematyka ich prac była prosta i inspirowana najbliższym otoczeniem. Malowali głównie martwe natury, pejzaże, rzadziej portrety. Większość czasu spędzali w Paryżu, ale ważną inspiracją dla ich sztuki były również wyjazdy plenerowe, dające możliwość studiowania w plenerze (m.in. La Ciôtat, Collioure).

Osobowości

Do grupy należeli: Seweryn Boraczok (1898-1975), Jan Cybis (1897-1972), Józef Czapski (1896-1993), Józef Jarema (1900-1974), Artur Nacht (1898-1974), Tadeusz Piotr Potworowski (1898-1962), Jacek Puget (1904-1977), Hanna Rudzka-Cybisowa (1897-1988), Dorota Seydenmann (1898 lub1902 – ok. 1943), Janusz Strzałecki (1902-1983), Marian Szczyrbuła (1899-1942) i Zygmunt Waliszewski (1897-1936).

Opiekunem i mistrzem kapistów był Józef Pankiewicz (1866-1940), malarz i grafik, prekursor impresjonizmu i symbolizmu w polskiej sztuce przełomu XIX i XX w., inicjator nurtu kolorystycznego w polskim malarstwie lat 20. i 30. Głównym ideologiem „Komitetu” stał się Jan Cybis. Jednak mimo klarownie wytyczonego celu i wielu łączących ich poglądów, rozwój artystyczny poszczególnych członków grupy przebiegał w sposób indywidualny.

Paryskie wystawy i sukcesy

Pierwszym sukcesem kapistów jako grupy artystycznej był konkurs malarski ogłoszony w 1929 roku przez ambasadora Polski we Francji Alfreda Chłapowskiego i przez Związek Polskich Artystów w Paryżu. Jury konkursu składało się z ważnych przedstawicieli artystycznego świata: Georges’a Rouaulta, Raoula Dufy’ego, Othona Friesza, André Salmona i Józefa Pankiewicza. Kapiści otrzymali pięć wyróżnień. Pokaz wyróżnionych prac odbył się w pracowni Augusta Zamoyskiego przy Avenue du Maine i cieszył się dużym powodzeniem.

Pierwsza oficjalna wystawa młodych Polaków zorganizowana została na wiosnę 1930 roku w Galerie Zak przy Place Saint-Germain-des-Prés. Tę wystawę odwiedzili m. innymi Gertruda Stein, malarz Edouard Vuillard i marszand Ambroise Vollard.

Na wiosnę 1931 roku otwarto następną wystawę kapistów, tym razem w Genewie, w Galerie Moos, prezentując na niej 108 prac.

Powrót do Polski. W kręgu dyskusji o polskiej sztuce

W 1931 roku kapiści powrócili do ojczyzny w glorii francuskich i szwajcarskich sukcesów. Czynnie włączyli się w dyskusje na temat sztuki i jej roli w życiu odrodzonego kraju. Członkowie grupy wykonywali też prestiżowe zamówienia państwowe (między innymi nowe dekoracje Wawelu).

Polskie życie artystyczne lat 30 XX naznaczyła polemika kapistów z Bractwem św. Łukasza, ugrupowaniem tworzonym przez absolwentów warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, uczniów Tadeusza Pruszkowskiego. W przeciwieństwie do członków Komitetu Paryskiego, uprawiali oni sztukę tematyczną (malarstwo religijne i rodzajowe), zwróconą ku tradycyjnemu, figuratywnemu malarstwu. Konflikt między ugrupowaniami był dyskusją o sztuce, ale również walką o „rząd dusz”: wpływy w środowisku i ważne zamówienia.

Po drugiej wojnie światowej

W latach 40. i 50. XX wieku wielu byłych kapistów objęło stanowiska profesorów w szkołach artystycznych (Jan Cybis i Artur Nacht w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Hanna Rudzka-Cybisowa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Artur Nacht i Piotr Potworowski w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Gdańsku). Sami pełni szacunku do sztuki i zawodu malarza, zaszczepiali ten szacunek swoim uczniów, podkreślając nieustannie znaczenie czysto malarskich wartości dzieła.

Załamanie i krytyka ruchu kolorystycznego nastąpiło na krótko w latach 50, kiedy w sztuce polskiej do głosu doszedł socrealizm. Następny triumf przypadł na okres po 1955 roku. Ale i wówczas nie zabrakło krytyki, tym razem ze strony młodszego pokolenia artystów, dla których kapizm stał się już zbyt tradycyjny.

Nie ulega jednak wątpliwości, że sztuka kapistów wywarła niezwykle istotny wpływ na polskie malarstwo drugiej połowy XX wieku, okazując się jednym z najtrwalszych dziedzictw sztuki dwudziestolecia międzywojennego.

Illustracja : W hamaku. Z. Waliszewski. 1933