Teofil Kwiatkowski

W Polsce

Teofil Kwiatkowski studia artystyczne rozpoczął w Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego u Antoniego Brodowskiego i Antoniego Blanka (1825-1830). Naukę przerwał w chwili wybuchu powstania listopadowego (1830-1831). W powstaniu służył w 4 pułku piechoty liniowej, zwanym „czwartakami”, w randze podporucznika.

Emigracja

Po klęsce powstania, tak jak tysiące innych uchodźców, przybył do Francji. Nigdy nie zapomniał swojej żołnierskiej przeszłości, a prace często sygnował: Officer 4go Pułku lub Officier de l’armée de Pologne à Paris.

Na emigracji Kwiatkowski kontynuował edukację artystyczną. Uczył się między innymi u Léona Cognieta, malarza u którego studiowało wielu Polaków. Zadebiutował na paryskim Salonie w 1839 roku i wystawiał tam aż do roku 1881.

Od początku pobytu we Francji artysta związany był z kręgiem Wielkiej Emigracji skupionym wokół Hôtel Lambert oraz samym księciem Adamem Czartoryskim i jego rodziną.

Przyjaciel Chopina

Szczególnie przyjacielski związek łączył Teofila Kwiatkowskiego z Fryderykiem Chopinem. Malarz bywał częstym gościem kompozytora, nierzadko stawał się pierwszym słuchaczem powstających utworów, wielokrotnie go portretował. Przedstawieniem, które zyskało szczególną popularność i było wielokrotnie powtarzane przez Kwiatkowskiego, jest portret Chopina siedzącego w swobodnej pozie i ubranego w domowy strój. Nie jest to portret oficjalny, pokazuje raczej natchnionego twórcę romantycznego, a jednocześnie podkreśla intymny, bliski kontakt między malarzem i jego modelem. (m.in. Portret Fryderyka Chopina w stroju domowym, ok. 1843, MNW)

Obecny przy śmierci artysty Kwiatkowski wykonał kilka godzin po jego zgonie (17 października 1849) wizerunek kompozytora na łożu śmierci, który potem wielokrotnie powtarzał. Portret ten zyskał również niezwykłą popularność. Wpisywał się bowiem w ceniony w XIX wieku typ przedstawień, ukazujących śmierć wielkiego artysty, jednocześnie nabierając szczególnej wartości, jako dzieło wykonane przez przyjaciela i rzeczywistego świadka ostatnich chwil.

Wśród wielu prac Kwiatkowskiego związanych z kompozytorem, znajdowała się też akwarela ukazującą apartament przy placu Vendôme, w którym Chopin spędził ostatnie tygodnie życia. Znana dziś jedynie z reprodukcji kompozycja z 1849 roku stała się inspiracją aranżacji Salonu Chopina znajdującego się dziś w gmachu Biblioteki Polskiej w Paryżu (6, Quai d’Orléans)

Bal w Hôtel Lambert

Szczególne miejsce w twórczości Teofila Kwiatkowskiego zajmuje symboliczna, wielofiguralna kompozycja Bal w Hôtel Lambert (Polonez Chopina) znana z kilku wersji (m.in. Bal w Hôtel Lambert (Polonez Chopina), 1862-1869, MNW). Bohaterowie poszczególnych wariantów dzieła to Fryderyk Chopin, postacie z polskiej historii, członkowie rodziny Czartoryskich i inne osoby z otoczenia Chopina – między innymi Adam Mickiewicz i sam Teofil Kwiatkowski.

Jedną z inspiracji dla kompozycji były słynne dobroczynne bale kostiumowe wydawane w siedzibie książąt Czartoryskich na Wyspie św. Ludwika. Łączyć ją też można z przekazem o symbolicznych wizjach, które miał Chopin, komponując w klasztorze w Valldemossie, podczas pobytu na Majorce. Wyobrażał mu się wówczas pochód rycerstwa polskiego przesuwającego się w powolnym, uroczystym, polonezowym tempie. Utwór, z którym łączone jest owo wyobrażenie, to Polonez A-dur. Dzieło Kwiatkowskiego jest więc oryginalną wizją łączącą apoteozę dawnej Polski z rodzącą się legendą chopinowską i życiem polskiej emigracji. Jest też gloryfikacją rodziny Czartoryskich, traktowanej przez emigrantów jak rodzina królewska. To symboliczny obraz przeszłości, przenikającej i wpływającej na teraźniejszość.

Pozostała twórczość Kwiatkowskiego

Teofil Kwiatkowski pozostawił po sobie wiele romantycznych wizerunków ludzi mu współczesnych (m.in. liczne portrety członków rodziny Czartoryskich, Adama Mickiewicza). Tworzył również dzieła poświęcone sprawie narodowej, żywotnej dla Polaków żyjących na obczyźnie, malując w wielu wariantach niewielkie akwarele o alegorycznej treści, poświęcone wydarzeniom związanym z Polską: powstaniem listopadowym, rokiem 1846 (Rozbitkowie, 1846, MNW), powstaniem styczniowy, ale również sprawom francuskim – np. wojnie francusko-pruskiej (Na pobojowisku, po 1871, MNW).

W swoich pracach przypominał też świetność dawnej szlachecko-rycerskiej Polski, ukazując typy polskiej szlachty w scenach dworskich, obyczajowych i tanecznych korowodach (m.in. Nasze wielkie pany, ok. 1855, MNW; Procesja, ok. 1870, MNW).

Wykonywał też kompozycje o motywach fantastycznych. Cały cykl dzieł poświęcił syrenom. Jedna z wersja takiej sceny była prezentowana na Salonie paryskim w 1846 roku i zebrała pochlebne oceny krytyki francuskiej. Théophile Gautier, który między 1846 a 1849 zakupił lub dostał od artysty akwarelę o takiej tematyce poświęcił jej poemat Les Néréides, opublikowany w zbiorze Émaux et camées (1852):

"J'ai dans ma chambre une aquarelle
Bizarre, et d'un peintre avec qui
Mètre et rime sont en querelle,
- Théophile Kniatowski.

Sur l'écume blanche qui frange
Le manteau glauque de la mer
Se groupent en bouquet étrange
Trois nymphes, fleurs du gouffre amer (…)"

Tworzył też chętnie sceny w guście modnego w romantyźmie style troubadour ukazując paziów, rycerzy, damy i trubadurów na tle zamków i romantycznych ogrodów (m.in. Dama z dzieckiem i psem, ok. 1850, MNW).

Uprawiał również malarstwo pejzażowe, jednak nie nawiązywał w nim do zachowanych w pamięci pejzaży polskich. Wybierał zazwyczaj motywy z prowincji francuskiej: Normandii, Prowansji, wybrzeża Morza Śródziemnego, a po ślubie z Marią Karoliną Jordan (1859) głównie z Burgundii (Pejzaż z doliny Cousin, po 1871, MNW).

Jego twórczość przesycona jest szczególnym klimatem poezji, fantastyki i liryzmu, a ulubioną techniką była akwarela, w której osiągnął mistrzostwo.

Illustracja : Zygmunta żołnierz polski. T. Kwiatkowski. 1860