Tadeusz Makowski (1882-1932)

Edukacja i początek drogi artystycznej

Tadeusz Makowski w 1902 roku rozpoczął naukę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia uniwersyteckie stały się podstawą jego znakomitego humanistycznego wykształcenia i erudycji. Jednocześnie od 1903 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był uczniem Jana Stanisławskiego i Józefa Mehoffera. Obracał się w kręgu krakowskiej bohemy artystycznej. Ważną rolę w jego życiu odgrywał teatr, dla kabaretu „Zielony balonik” projektował kukiełki.

Wyjazd do Francji

Jesienią 1908 wyjechał do Paryża. We Francji początkowo zafascynował się monumentalnym i archaizującym malarstwem Pierre’a Puvisa de Chavannesa. Interesowało go też samo miasto, jego życie i atmosfera. Około roku 1910 zaprzyjaźnił się z malarzem Henrim Le Fauconnierem, w którego pracowni spotkał się ze środowiskiem tzw. kubistów z Montparnassu . Pod ich wpływem podjął próby upraszczania formy i kubistycznej geometryzacji swoich dzieł (Pejzaż skalisty z wodą, ok. 1911, MNW, Domek z czerwonym dachem, ok. 1911, MNW, Pejzaż z żaglówką, ok. 1911, MNW).

Mimo tego, że jego dokonania kubistyczne zostały życzliwie ocenione, w artyście dojrzewała potrzeba zmiany orientacji artystycznej, znalezienia osobistej formy wypowiedzi.

Bretania

W chwili wybuchu I wojny Tadeusz Makowski musiał opuścić Paryż. Został zaproszony przez Włodzimierza Ślewińskiego do Bretanii. Najpierw mieszkał u niego, potem u miejscowych rybaków. Studiował naturę, poznawał tradycje ludowe. Malował pejzaże i sceny z życia chłopów (Zima, ok. 1918, MNW).

Inspiracje i tematyka prac w pierwszej połowie lat dwudziestych

W pierwszej połowie  lat dwudziestych artysta fascynował się malarstwem  naiwnym, przede wszystkim twórczością Henriego „Celnika” Rousseau (Idylla przy płocie, ok. 1920, MNW; Sielanka, ok. 1920, MNW; Dwoje dzieci z francuską flagą, ok. 1920).

Malował wydarzenia dnia codziennego,  studia i portrety dzieci oraz sceny rodzajowe z ich udziałem (Kapela dziecięca, 1922). Tworzył ponadto akty, widoki wnętrza swojej paryskiej pracowni i portrety przyjaciół.

Niepowtarzalny świat twórczości Tadeusza Makowskiego

Około roku 1927 zaczyna się ostatni okres twórczości malarza. Dzieła z tego czasu, ze względu na ich jednorodny, a jednocześnie niepowtarzalny, niezwykle indywidualny styl są najlepiej rozpoznawalne i jednoznacznie kojarzone z twórczością artysty.

Postać dziecka, od dawna obecna w jego malarstwie, przekształcona została w tym czasie w metaforyczną figurę dziecka - kukiełki, marionetki. Mali bohaterowie obrazów,  ukazywani zazwyczaj frontalnie, wyglądają jak wyciosane z drewna kukiełki lub pajacyki. Mają okrągłe głowy, oczy jak paciorki, często noszą spiczaste czapki.

Poetycko-metaforyczne kompozycje z dziećmi-marionetkami ukazują sceny z życia codziennego: we wnętrzach i na zewnątrz, zajęcia domowe, zabawy, radości i małe smutki, odgrywanie scen ze świata dorosłych (Dzieci z pochodniami, 1928, MNW).

Inną grupę stanowią sceny karnawałowe, maskaradowe i teatralne. Na twarze swoich małych bohaterów Makowski nakłada wówczas maski, częściowo je zasłaniając. Ten maskaradowy świat jest niezwykły, wieloznaczny, pełen tajemnic, niekiedy z elementami humoru, a czasami pełen grozy (Maskarada w mroku, 1931, MNW).

Świat ludzi dorosłych, również obecny w obrazach z tego czasu, oprócz nastroju życzliwości i współczucia, ma w sobie też sporo gorzkiej ironii. Figury dorosłych są nieco bardziej zgeometryzowane, ich rysy twarzy bywają karykaturalne i groteskowe. Ale jak zauważył Mieczysław Wallis: Makowski sprowadza człowieka do brył i figur geometrycznych, ale pozostawia mu jego duszę. W bogatym zestawie tematów dzieł omawianego okresu szczególną rolę odgrywają dwie grupy obrazów: z wątkiem muzycznym i galeria zawodów.

Wśród wielu prac ukazujących dziecięcych i dorosłych muzyków, niezwykle interesującym dziełem jest Jazz (1929, MNW). Dzięki konstrukcji obrazu i kształtom postaci, artyście udało się przełożyć na język malarstwa fenomen jazzowej improwizacji, wykonywanej przez kwartet czarnych muzyków. Galeria zawodów składa się z obrazów przedstawiających ludzi, wykonujących różne zajęcia. Każda z tych postaci posiada najbardziej typowe dla swojej profesji rekwizyty i pokazana jest w sposób uogólniający dany zawód.

Należący do tej grupy Szewc – Rzeźbiarz sabotów (1930, MNW) uważany jest za szczytowe dzieło artysty, syntezę jego malarskich poszukiwań.

Obrazem równie ważnym, namalowanym w ostatnim roku życia jest Skąpiec (1932, MNW). Miał on zapewne inaugurować cykl przedstawień  prezentujących typowe cechy i przywary ludzkich charakterów.

W pracach artysty niezwykle ważną rolę odgrywały światło i kolor. Światło  w późnych dziełach Makowskiego staje się wręcz jednym z zasadniczych elementów kompozycji. Czasem artysta pokazuje jego konkretne źródło: latarnie, lampiony. W innych wypadkach wlewa się ono do wnętrza obrazu jako wiązka promieni  (Młyn w Banay, ok. 1928, MNW, Promień słońca, ok. 1930, Wiejskie podwórko, przed 1932, MNW).

Twórczość Tadeusza Makowskiego jest zjawiskiem w pełni indywidualnym, oryginalnym na gruncie europejskim, autonomicznym wobec współczesnej mu sztuki. Artysta zmarł w 1932 roku i pochowany został na cmentarzu polskim w Montmorency pod Paryżem.

Dzieła Tadeusza Makowskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie

Prace Tadeusza Makowskiego, znajdujące się w Muzeum Narodowym w Warszawie, tworzą największą i najbardziej reprezentatywną kolekcję jego dorobku. Zasadniczy trzon kolekcji stanowią dzieła odkupione przez muzeum od spadkobierców artysty, ale też inne zakupy i dary. Kolekcja zawiera obrazy, prace na papierze (rysunki, szkice, kalki i grafiki), ale też różnorodne przedmioty i dokumenty związane z osobą artysty. Niezmiernie interesującą pamiątką jest zbiór ilustrowanych listów pisanych do Marii Mickiewiczówny, wnuczki Adama Mickiewicza, z którą artysta przyjaźnił  się wiele lat i prowadził obfitą korespondencję.

Illustracja : Kwiaty w glinianym wazonie. T. Makowski. 1932