Maria Skłodowska-Curie (1867-1934)

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867 w Warszawie, znajdującej się wówczas pod zaborem rosyjskim. Była piątym, najmłodszym dzieckiem nauczycieli Władysława Skłodowskiego i Bronisławy z domu Boguskiej. Wszechstronnie uzdolniona i pracowita, od najmłodszych lat odnosiła duże sukcesy w nauce. W wieku zaledwie 9 lat straciła najstarszą siostrę Zofię zmarłą na tyfus, a dwa lata później matkę, chorującą na gruźlicę. Te dramatyczne wydarzenia zacieśniły więzi rodzinne, a szczególnie z siostrą Bronisławą (1865-1939). Obie siostry łączyła prawdziwa pasja do nauki. Ponieważ wstęp na uniwersytet w Warszawie pod zaborem rosyjskim był zabroniony dla kobiet, Bronia wyjechała do Paryża, gdzie podjęła studia medyczne. Maria zobowiązała się wspierać siostrę finansowo pracując jako guwernantka. W 1890 roku Bronia poślubiła lekarza Kazimierza Dłuskiego (1855-1930). Rok później Maria, zaproszona przez siostrę, wyjechała do Paryża i zaczęła studiować matematykę i fizykę na Sorbonie. Początkowo zamieszkała u siostry, a wkrótce wynajęła mały pokój na poddaszu, gdzie żyła w bardzo skromnych warunkach. Opisała je w wierszyku z dedykacją dla studentki panny Dydyńskiej :

Dzięki wytrwałości i pilnej pracy Maria uzyskała licencjat z fizyki (1893), a w rok później z matematyki, z bardzo dobrymi wynikami. W 1894 r. została przyjęta do zespołu fizyków pod dyrekcją Gabriela Lippmanna (1845-1921) i podjęła badania nad właściowościami magnetycznymi różnych metali i minerałów. Udowodniła, że promieniowanie uraniczne jest własciwoscią fizyczną, a nie chemiczną atomu. W 1895 r. poślubiła Pierre’a Curie (1859-1906) poznanego za pośrednictwem fizyka Józefa Wierusza-Kowalskiego (1866-1927). W 1896 roku Henri Becquerel (1852-1908) odkrył promieniowanie uranu, nad którym Maria podjęła badania w ramach pracy nad rozprawą doktorską. Pierre Curie dołączył do niej w 1898 roku i razem opublikowali odkrycie nowego pierwiastka, nazwanego polonem, na cześć ojczyzny Marii. Małżonkowie pracowali razem w pomieszczeniu bardziej przypominającym szopę niż laboratorium naukowe. W kilka miesięcy później wspólnie odkryli rad. W 1903 roku Maria i Pierre Curie wraz z Henri Becquerelem zostali laureatami nagrody Nobla z fizyki.

W 1906 roku Pierre zginął w wypadku, potrącony przez powóz konny. Zrozpaczona Maria została sama z dwiema córkami, dziewięcioletnią Irène i dwuletnią Eve. Jesienią tego samego roku, jako pierwsza kobieta, objęła po mężu stanowisko profesora w katedrze fizyki na Sorbonie. W 1911 roku wybuchł skandal po ujawnieniu przez prasę romansu między Marią i żonatym fizykiem Paul’em Langevin ( 1872-1946). Maria dotychczas podziwiana, stała się celem brutalnych ataków jako kobieta i cudzoziemka. W tej nieprzychylnej paryskiej atmosferze, w 1911 roku Akademia ze Sztokholmu przyznała jej po raz drugi nagrodę Nobla, tym razem z chemii. W ten sposób Maria została pierwszą osobą nagrodzoną dwukrotnie Noblem i pierwszą kobietą, która otrzymała tę nagrodę w dziedzinie chemii. Mimo nawału obowiązków Maria kontynuowała badania naukowe ukoronowane licznymi nagrodami krajowymi i zgranicznymi. Została członkiem wielu towarzystw naukowych i doktorem honoris causa licznych akademii zagranicznych, jednakże jako kobiecie i cudzoziemce odmówiono jej przyjęcia do francuskiej Akademii Nauk.

W 1914 roku z inicjatywy Marii powstał w Paryżu Instytut Radowy w celu prowadzenia badań nad promieniotwórczością i jej zastosowaniem w fizyce, chemii, biologii i medycynie. W 1970 roku po połączeniu z Fundacją Curie nazwany został Instytutem Curie.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej Maria zaangażowała się w ramach Czerwonego Krzyża i zorganizowała wyposażenie „ambulansów radiologicznych” (zwanymi „małymi Curie ») w aparaturę pozwalającą na wykonanie zdjęć rentgenowskich wsród rannych na froncie wojennym. Wraz z siedemnastoletnią córką Irène szkoliła techników radiologów. Irène Curie (1897-1956) po zakończeniu wojny została asystentką matki w Instytucie Radowym, wyszła za mąż za fizyka Frédérica Joliot (1900-1958). Oboje otrzymali Nagrodę Nobla z chemii w 1935 za odkrycie sztucznej promieniotwórczości.

W latch międzywojennych, dzięki amerykańskiej dziennikarce Marie Mattingly Meloney (1878-1943) Maria razem z córkami, odbyła dwie podróże do Stanów Zjednoczonych. Marie Mattingly Meloney zafascynowana pracą Marii Curie, zaangażowała się w zbiórkę pieniędzy wśród kobiet amerykańskich na zakup grama radu, aby ułatwić pracę wielkiej uczonej. Symboliczna reprezentacja gramu radu ofiarowanego Marii w 1921 jest przechowywana w Departamencie Rękopisów francuskiej Biblioteki Narodowej pod sygnaturą NAF  18514. W 1932 roku, z inicjatywy Marii Curie otwarto w Warszawie Instytut Radowy, któremu uczona ofiarowała drugi gram radu otrzymanego podczas jej drugiej podróży do Ameryki. Dyrekcję nowopowstałego instytutu powierzono Bronisławie Dłuskiej, siostrze Marii. Dzisiaj wywodzące się z niego Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Sklodowskiej-Curie jest czołowym szpitalem onkologicznym w Polsce.

Praca nad promieniotwórczością odbiła się na zdrowiu uczonej, która w 1934 wyjechała na leczenie do sanatorium Sancellemoz w alpejskiej miejscowości Passy. Tam zdiagonozowano u niej białaczkę, na którą zamarła 4 lipca 1934 roku. Została pochowana u boku męża w Sceaux pod Paryżem. 20 kwietnia 1995 decyzją prezydenta François Mitterranda i w obecności prezydenta Polski Lecha Wałęsy, szczątki Marii i Pierre’a Curie zostały przeniesione do paryskiego Panteonu, gdzie spoczywają wybitni Francuzi.

Na bogaty zbiór Marii i Pierre’a Curie znajdujący się w departamencie rękopisów francuskiej Biblioteki Narodowej składają się dokumenty ofiarowane w 1967 r. przez spadkobierców małżonków Curie, przez paryski Instytut Radowy w 1974 r., przez Ecole normale supérieure z Sèvres w 1986 oraz przez spadkobierców Alberta Laborde, bliskiego współpracownika Pierre’a Curie. Obejmuje on rękopisy książek i artykułów, zeszyty, plany wykładów, karnety z eksperymentami , korespondencję, dyplomy, odzanczenia, etc. Zgromadzone dokumenty zainteresują nie tylko badaczy życia i działalności Marii i Pierre’a Curie, lecz także badaczy I wojny światowej, historyków nauki oraz historyków mentalności, badających ewolucję roli kobiety w społeczeństwie.

Ilustracja : Mme [Marie] Curie (Keystone). Photographie de presse, agence Rol