Polacy w komunie paryskiej

Emigracja polska we Francji w XIX w.

Po upadku powstania listopadowego (1830-1831) przeciwko Rosji, na emigrację udało się około 8-9 tysięcy Polaków. Byli to głównie oficerowie wojska polskiego, ale też prości żołnierze oraz cywile. Większość z nich trafiła do Francji, gdzie zostali dobrze przyjęci. Po polskich zrywach narodowych z 1846 i 1848 roku kolejni polscy rewolucjoniści pojawili się nad Sekwaną. Nie byli już jednak tak liczni jak powstańcy listopadowi i nie stworzyli tak zwartych struktur politycznych jak poprzednia emigracja, która nie bez powodu w historiografii polskiej nazwana jest „wielką” (szczególnie za osiągnięcia w dziedzinie kultury). Następną, największą i najdłuższą insurekcją polską przeciw zaborcom w XIX wieku, było powstanie styczniowe z lat 1863-1864. Po jego klęsce znowu w granice Francji przedostało się wielu uczestników tej rewolucji. Podobnie jak po powstaniu listopadowym byli wśród nich wojskowi z wysokimi stopniami oficerskimi. To właśnie oni mieli odegrać ważną rolę w wydarzeniach Komuny Paryskiej.

Reakcje Polaków na wybuch wojny francusko –pruskiej 

Większość Polaków mieszkających we Francji wojnę prusko – francuską z 1870 roku przyjęło z nadzieją na szybkie zwycięstwo armii Napoleona III nad jednym z polskich zaborców jakim były Prusy. W szeregach francuskich znaleźli się również Polacy. Swoje usługi, choć bezskutecznie w ministerstwie wojny ofiarował choćby 73 – letni gen. Ludwik Bystrzonowski (podobnie czynili inni polscy oficerowie). Po klęsce wojsk francuskich wśród polskich emigrantów nastąpiło wielkie rozczarowanie. Podczas oblężenia Paryża przez Prusaków, pertraktowano z rządem francuskim o powołanie Legionu Słowiańskiego (wcześniej zamyślano o Legionie Polskim), który walczyłby w obronie Francji. Szczególną rolę odgrywał tutaj były powstaniec styczniowy – płk. Tomasz Wierzbicki (1827-1896). Temat jednak upadł w styczniu 1871 roku, gdy rząd francuski podjął rokowania z Prusakami.

Polacy w wydarzeniach Komuny Paryskiej

Gdy 18 marca rozpoczęły się wydarzenia związane z Komuną Paryską, polscy emigranci we Francji podzielili się na dwa obozy. Jedni, związani z lewicą emigracji, popierali działania Komuny, uczestnicząc też czynnie w walkach przeciwko wersalczykom, inni, o bardziej prawicowych poglądach (szczególnie stara emigracja związana z obozem politycznym Hotelu Lambert) stanęli po stronie rządu A. Thiers’a. Oblicza się, że w wśród komunardów było około 400-600 Polaków. Wśród nich znaleźli się zawodowi wojskowi, z dużym doświadczeniem w walkach, choćby w czasie powstania styczniowego. Szczególną rolę odegrali tutaj gen. : Jarosław Dąbrowski (Dombrowski) (1836-1871)i gen. Walery Wróblewski (1836-1908)(1836-1908). Ten pierwszy, w Komunie Paryskiej należał do najważniejszych wojskowych. Współpracując z Louisem-Charlesem Delescluze’m chciał jak najszybszego uderzania komunardów na wojska rządowe stacjonujące w Wersalu. Został mianowany dowódcą 11 legionu Gwardii Narodowej. Po odznaczeniu się w walce i kolejnych awansach, w początkach maja został wybrany wodzem naczelnym Komuny. Zginął 23 maja od ran odniesionych na barykadzie na Montmartre. Drugi z generałów, Walery Wróblewski, organizował i kierował kawalerią Komuny, był dowódcą III Armii, mając pod sobą obronę lewego brzegu Sekwany przed wojskami rządowymi. Udało mu się przetrwać „krwawy tydzień” i na pruskim paszporcie opuścił potajemnie Francję. Wydano zaocznie na niego wyrok śmierci. Po amnestii w 1881 roku powrócił nad Sekwanę. Innym generałem Komuny był były powstaniec listopadowy Roman Czarnomski. Mając 70 lat, najpierw uczestniczył w wojnie francusko – pruskiej, a potem stanął po stronie Komuny. Współpracował z Wróblewskim przy tworzeniu kawalerii. Przeżył Komunę, został jednak skazany na galery. Po amnestii jako starzec, wrócił w 1883 roku do Francji. Generałem Komuny był również, Auguste Okołowicz (1838-1891). Najpierw jako kapitan brał udział w wojnie francusko – pruskiej w Armii Wogezów, następnie przystąpił do Komuny. To on 18 marca na Kolumnie Bastylii zawiesił czerwony sztandar. Był dowódcą 90. Batalionu Gwardii Narodowej. Jego czterej bracia również walczyli po stronie Komuny (inny z braci zginął w wojnie francusko – pruskiej).
Postacią, która została owiana legendą jest Florentyn (Florentin) Trawiński (1850-1906), historyk sztuki i sekretarz generalny muzeów narodowych we Francji od 1892 roku, o którym fama głosi, że ocalił Luwr od pożaru zastępując beczki z nafta beczkami z wodą. Niestety, ten powielany pogląd obala Mirosława Sikorska w swojej książce wydanej w 2018 Florentyn Trawiński - "Zbawca Luwru"... : fakty i mit.

Konsekwencje udziału Polaków w Komunie Paryskiej

Wśród Polaków przebywających we Francji w czasie Komuny Paryskiej było wielu jej zwolenników, ale zapewne jeszcze więcej przeciwników. Nie miało to jednak większego znaczenia po upadku rewolucji. Przez następne lata sprawa polska była wiązana z Komuną Paryską. Społeczeństwo francuskie, ale również władze, widziały w Polakach rewolucjonistów odpowiedzialnych za zniszczenia Paryża i rewolucyjny chaos. Tak jak wcześniej sympatie francuskie były po stronie Polaków walczących o swoją wolność, tak po wydarzeniach Komuny, sympatie te odwróciły się od emigrantów znad Wisły. Po upokorzeniach związanych z przegraną wojną z Prusami, kolejne rządy francuskie, coraz życzliwiej patrzyły na Rosję, największego wroga Polaków w dążeniu do odzyskania niepodległości. Taka sytuacja doprowadziła do zaniku polskiego życia politycznego nad Sekwaną. Instytucje polskie podupadały, a znaczna część emigrantów opuściła Francję, przenosząc się choćby do zaboru austriackiego, gdzie od 1867 roku można było dość swobodnie krzewić życie narodowe.