Literatura polska po francusku

Wiek XVI

W XVI wieku popularnym źródłem wiedzy o Polsce było dzieło Polonia (1577) Marcina Kromera. Korzystał z niego Michel de Montaigne, za którego pośrednictwem informacje o kraju nad Wisłą mogły trafiać do jego czytelników. Intersującym świadectwem kontaktów polsko-francuskich jest poemat Lutetiae Parisiorum descriptio wydawany w Paryżu w 1543, 1591 i 1611 roku. Dzieło będące wierszowaną apoteozą stolicy Francji jako miasta nauki i wyrażające zachwyt nad duchem francuskim stworzył Eustachy Knobelsdorf (1519-1571), kanonik warmiński i wrocławski, humanistyczny poeta łaciński kształcony na wielu europejskich uniwersytetach, m.in. w Paryżu i Lowanium. Wielokrotnie na język francuski tłumaczono Odprawę posłów greckich Jana Kochanowskiego. Przekład Trenów ukazał się w XIX wieku, zaś Pieśni  na początku lat 30. XX wieku wydał Jacques Langlade. W 1976 roku po francusku ukazał się Satyr w tłumaczeniu Jeana Bourilly’ego, polonisty przekładającego również innych klasyków literatury polskiej – Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego, i Cypriana Kamila Norwida. Kazania sejmowe Piotra Skargi francuskiego przekładu doczekały się w 1917 roku.

Literatura oświeceniowa

Postacią cenioną we Francji był Stanisław Leszczyński, król Polski, teść Ludwika XV, władca Lotaryngii i autor szeregu pism w języku francuskim. W 1749 roku pojawił się przekład ogłoszonego przez niego traktatu Głos wolny wolność ubezpieczający (1733).
Z ogromnym oddziaływaniem kultury francuskiej na europejską, a więc również polską, w epoce nowożytnej  nierozerwalnie związany jest fakt, że francuszczyzna stała się językiem ekspresji twórców wywodzących się z innych kultur. Na gruncie polskim najbardziej znanym – choć nie odosobnionym – przykładem pisarza tworzącego tylko i wyłącznie w języku francuskim jest oczywiście Jan Potocki, którego najbardziej znaczącym dziełem jest napisany pod koniec XVIII wieku Rękopis znaleziony w Saragossie.
Poemat opisowy Sofijówka (1804-1806) poety oświeceniowego i klasycysty Stanisława Trembeckiego, inspirowany m. in. Ogrodami Jacques'a Delille’a, doczekał się francuskiego przekładu dziesięć lat po powstaniu (1815). Rok 1821 przyniósł tłumaczenie powieści sentymentalnej księżnej Marii Wirtemberskiej Malwina, czyli domyślność serca, której warszawskie wydanie ukazało się pięć lat wcześniej. Z kolei w latach 40. XIX wieku powstał przekład Dziennika Franciszki Krasińskiej (1825) Klementyny z Tańskich Hoffmanowej.
W ogłoszonej w 1823 roku antologii Chefs-d'oeuvre du théâtre polonais znalazły się dzieła Alojzego Felińskiego, Franciszka Wężyka, Juliana Ursyna Niemcewicza, Michała Kleofasa Ogińskiego, Michała Mowińskiego i Jana Kochanowskiego. Wszystkie utwory przełożono prozą, a redaktor zbioru i autor wstępu przybliżającego francuskiemu czytelnikowi polskie dramatopisarstwo był Alphonse Denis, który opublikował również rozprawę poświęconą literaturze staropolskiej.
Pod koniec XIX wieku na język francuski przetłumaczona została rozprawa O narodowości Polaków (1831), której autor Kazimierz Brodziński pozostawał pod wpływem mistycyzmu religijnego i mesjanizmu.

Wiek XIX

Osobny rozdział w dziejach tłumaczeń polskiej literatury na język francuski stanowią próby przyswojenia Franzuzom dzieł naszych romantyków, zwłaszcza Adama Mickiewicza, którego publikowano we Francji od 1829 roku (tłumaczenie Konrada Wallenroda). Poeta cieszył się we Francji uznaniem, wysoko ceniła go m.in. George Sand, która przyznała Dziadom, których francuski przekład ukazał się w 1834 roku, wyższość nad Faustem Goethego i Manfredem Byrona. Pozycję Mickiewicza we Francji ugruntował cykl głoszonych przez niego na Collège de France prelekcji dotyczących literatur słowiańskich. Twórczość polskiego wieszcza popularyzował we Francji m. in. Krystyn Ostrowski (1811-1889) – działacz emigracyjny, tłumacz wielokrotnie wydawanych pism politycznych Mickiewicza, a także autor pierwszego francuskiego przekładu Pana Tadeusza (1845), którego przetłumaczył prozą. Nieco inną drogę niż Ostrowski wybrał w latach 70. XIX wieku Konstanty Przezdziecki (podpisujący się pseudonimem Charles de Noire-Isle), który wierszowane partie tekstu poprzeplatał fragmentami prozatorskimi. Pierwszy w pełni wierszowany przekład poematu ukazał się dopiero w 1899 roku, a jego autorem był Venceslas (Wacław) Gasztowtt. Kolejne prozatorskie tłumaczenie w latach 30. XX wieku wyszło spod pióra Paula Cazina, literaturoznawcy i tłumacza niezwykle zasłużonego dla popularyzacji kultury polskiej we Francji. Cazin był również autorem doskonałego tłumaczenia Pamiętników Jana Chryzostoma Paska i nowel Norwida. Serię przekładów polskiej epopoei narodowej jak na razie zamykają wierszowane edycje Roberta Bourgeois i Rogera Legrasa (obydwa pochodzą z 1992 roku).
Wspomniany wyżej Charles de Noire-Isle w latach 1878-1881 wydał serię „Poètes illustres de la Pologne au XIXe siècle” – w czterech tomach znalazły się przekłady jego autorstwa zebrane w cykle: galicyjski, litewski, ukraiński oraz poetów ostatniej doby.
Chętnie tłumaczono również dzieła Juliusza Słowackiego. Począwszy od 1847 roku Anhelli ukazywał się we Francji kilkakrotnie w różnych przekładach. W 1878 roku pisma Słowackiego wydał Jules Mien, Francuz osiadły w Polsce. Syn polskiego imigranta Wacław Gasztwott w latach 1870-1911 dokonał licznych tłumaczeń tekstów autora Fantazego na język francuski. Kolejne próby tłumaczenia Słowackiego na język francuski miały miejsce po drugiej wojnie światowej.
Zygmunta Krasińskiego od 1846 roku przekładał Auguste Lacussade (m. in. Nie-Boska komedi), zaś Przedświt i Ostatniego przetłumaczył Konstanty Goszczyński. Ponadto we Francji ukazały się przekłady Marii Malczewskiego (1835), Zamku kaniowskiego Seweryna Goszczyńskiego, utwory Ignacego Chodźki i Norwida.       

Początek XX wieku

Nagroda Nobla dla Quo vadis Henryka Sienkiewicza rozbudziła zainteresowanie francuskiej publiczności tą powieścią, która do 1916 roku sprzedała się nad Sekwaną w liczbie dwóch milionów egzemplarzy. W 1935 r. ukazała się nawet monografia Marii Kosko zatytułowana La fortune de Quo vadis? de Sienkiewicz en France. Z mniejszym zainteresowaniem spotkały się przekłady innych powieści: Trylogii i Krzyżaków. W latach 1901-1914 ukazało się we Francji także kilka nowel Stefana Żeromskiego. Postacią ogromnie zasłużoną dla promocji Władysława Reymonta był francuski tłumacz jego dzieł Franck-Louis Schoell, który w 1925 opublikował przekład Chłopów. W międzywojennej Francji ukazywał się poświęcony Polsce dwutygodnik „Les amis de la Pologne” założony przez Rosę Bailly, a w latach 1932-1939 wydano dwanaście tomów serii „Collection de Littérature Polonaise”. Z kolei w Warszawie (1926-1936) ukazywał się francuskojęzyczny miesięcznik „Pologne littéraire”, który miał popularyzować literaturę polską w świecie.

Ilustracja : Les Ukrainiennes de Goszczynski et Malczeski. S. Goszczyński, 1835