Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu

Pierwotnie brano pod uwagę Kraków, a także Nowogródek – symboliczne miejsce narodzin patrona – w owym czasie miejsce niedostępne z powodów zaborów dla osób, pragnących tam krzewić polską kulturę. Inauguracji dokonał Władysław Mickiewicz (1838 – 1926) – najstarszy syn wieszcza.

Adam Mickiewicz, wielki romantyk 

Adam Mickiewicz był romantykiem i jednym z najwybitniejszych polskich poetów w ogóle. Od 1832 r. mieszkał na stałe we Francji, głównie w Paryżu i okolicach. Należał do duchowych liderów tzw. Wielkiej Emigracji, którą tworzyli polscy uchodźcy po upadku powstania listopadowego. To tu napisał epopeję narodową Pan Tadeusz (1834), jaka obok Ballad i romansów (1822) oraz IV (1823) i III (1832) części Dziadów przyniosła mu sławę europejską i stałe miejsce w kanonie narodowych pisarzy. 

Geneza muzeum

Jego syn Władysław, wprawdzie nie poszedł śladami ojca i nie został poetą, to jednak jako historyk i dziennikarz, swoje życie poświęcił na kolekcjonowanie pamiątek związanych z rodzicem, wszelkich dokumentów pisanych oraz ikonografii, gdyż upatrywał w nim nie tylko przywódcę emigracji, lecz również przyszłego twórcę niepodległego państwa polskiego. Z myślą o zdeponowaniu w nim zbieranych przez dziesięciolecia po świecie mickiewiczianów, a także o sposobie zaprezentowania ich przyjeżdżającym z pozostającej pod zaborami Polski obywatelom, a także publiczności francuskiej, zainteresowanej polską kulturą oraz osobą samego autora znaną wtedy szeroko w kręgach inteligenckich, syn postanowił stworzyć Muzeum Adama Mickiewicza. Z tego też powodu instytucja uchodziła za autorskie dzieło Władysława Mickiewicza. Dała temu wyraz jedna z jego współpracowniczek – Bronisława Mońkiewicz w przewodniku po ekspozycji z 1929 r.: Musée Adam Mickiewicz à Paris – notice explicative à l'usage des visiteurs.

Echa w prasie francuskiej i poszukiwanie funduszy

Powstanie Muzeum przyciągało uwagę prasy. Pisało o  nim L’Écho de Paris (22 listopada 1901) i w numerze z 21 listopada 1932, oraz Le Français (5 grudnia 1901), a także Revue Bleue (tekst Gabriela Dauchota z 1 sierpnia 1903) czy La Liberté (16 kwietnia 1907). Na łamach gazet dyskutowano m.in. kwestię funduszy potrzebnych do otwarcia i utrzymania placówki. Początkowo Władysław Mickiewicz liczył, że koszty powołania do życia Muzeum pokryje Akademia Umiejętności w Krakowie, jaka administrowała Biblioteką Polską w Paryżu, na terenie której została zlokalizowana ekspozycja Mickiewiczowska. Z okazji otwarcia Muzeum w budynku, mieszczącym się w czwartej dzielnicy Paryża przy 6, Quai d’Orléans 6, od 1853 (1853/1854), będącym siedzibą Towarzystwa Historyczno-Literackiego i związanej z nim Biblioteki Polskiej, w prawym skrzydle dobudowano trzecie piętro. Wniosek o jego utworzenie poparł Komitet Miejscowy przy Bibliotece 27 października 1901 r. 

Jedno z pierwszych muzeów literackich

Muzeum Adama Mickiewicza było jednym z pierwszych muzeów literackich w Paryżu. Jego narodziny wyprzedziły powołanie muzeum Victora Hugo (Maison de Victor Hugo, data inauguracji: 30 czerwiec 1903 i zbiegały się z pomysłami otwarcia sali, poświęconej George Sand w Muzeum Carnavalet (1926), o co zabiegała, pozostająca w kontakcie i przyjaźni z Władysławem Mickiewiczem, wnuczka pisarki Aurora. Sala prezentująca dorobek artystyczny polskiego poety została także zainaugurowana w Muzeum Narodowym Polskim w Rapperswilu. Drugim Muzeum Mickiewiczowskim było otwarte dla szerokiej publiczności w 1911 staraniem dziennikarza i historyka, Jana Obsta w Wilnie mieszkaniu poety. 

Zalążkiem stworzonego przez Władysława w Paryżu Muzeum Mickiewicza, było mieszkanie syna, mieszczące się przy ulicy Guénégaud 7. Bywali w nim wielcy artyści i mężowie stanu, tacy jak Ignacy Jan Paderewski czy Władysław Sikorski, by obejrzeć gromadzone przez potomków Mickiewicza pamiątki po nim oraz jego rękopisy. Warunki lokalowe były bardzo skromne, kolekcje zdeponowane były w kilku pokoikach, usytuowanych na półpiętrze – Mickiewiczostwo przeznaczali wszystkie swoje dochody na działalność muzealną, charytatywną oraz przedsięwzięcia patriotyczne, jak tworzenie armii polskiej we Francji podczas pierwszej wojny światowej. Także ten czynnik świadczy o charakterze tej instytucji. Początkowo Muzeum było czynne raz w tygodniu w czwartkowe popołudnia (w godz. 13 – 16), oprowadzającym gości był jego szef .Wizyta w Muzeum przypominała wizytę w domu kogoś bliskiego.

Hybrydowy charakter muzeum

Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu ma charakter hybrydyczny. Powstało jako muzeum poświęcone wielkiemu człowiekowi, jednak od samego początku łączyło funkcje muzeum literatury z muzeum sztuki, niejednokrotnie wchodząc w rolę dzisiejszych centrów cywilizacji. Typowym dla placówki literackiej było prezentowanie rękopisów poety, a także jego prywatnej biblioteki, w której poczesne miejsce zajmowały książki oferowane jego przyjaciołom, zwrócone na prośbę syna z dedykacjami przez ich właścicieli. Pośród dzieł sztuki natomiast mogliśmy tam wtedy znaleźć dzieła najwybitniejszych polskich i francuskich artystów, m.in.: rysunki Jana Matejki, portret Mickiewicza wykonany przez Jana Stykę, portrety olejne poety i Marii Szymanowskiej Walentego Wańkowicza, szkic Domenichina Komunia św. Hieronima,  rysunek Eugène’a Delacroix przedstawiający Adama, fragment oryginalnego projektu pomnika poety, wykonany przez Émile’a Antoine’a Bourdelle’a (1929). Natomiast tym co łączyło Muzeum Adama Mickiewicza według pomysłu Władysława z nowoczesnym centrum cywilizacji było propagowanie kultury polskiej oraz upamiętnienie polskiej emigracji we Francji (m.in. popiersie księcia Adama Czartoryskiego, wizerunek Andrzeja Towiańskiego). W związku z tym rodzi się dylemat, czy było to w dzisiejszych kategoriach muzeum emigracji, czy może muzeum na emigracji, tzn. to, które, zorganizowane przez pozbawionych ojczyzny wychodźców i ich potomków – Władysław był już częściowo Polakiem sfrankofonizowanym –, propagowało  za granicą, na wygnaniu, sprawę konieczności odzyskania przez Polskę niepodległości i powrotu na mapę nowożytnej Europy z dyplomatyczną i militarną pomocą Francji. Paryskie Muzeum Mickiewicza stało się wtedy pierwowzorem wszelkich placówek wystawienniczych, organizowanych przez narody pozbawione domu.

W początkowych dekadach istnienia Muzeum prezentowało dwie główne narracje historyczne. Pierwszą odzwierciedlała ekspozycja przygotowana przez Władysława Mickiewicza. Skupiała się na postaci ojca jako duchowym przewodniku Wielkiej Emigracji i proroku, zapowiadającym odzyskanie przez Polskę niepodległości. Natomiast drugą narrację zawarła Bronisława Mońkiewicz w cytowanym już przewodniku ilustrowanym: Musée Adam Mickiewicz à Paris – notice explicative à l'usage des visiteurs. Ukazał się w 1929 r., tzn. prezentował nową ekspozycję, gdyż tą, zaprojektowaną przez Władysława Mickiewicza, zdemontowano po jego śmierci (1926) w 1927 r. Jej autorzy, prawdopodobnie nowy dyrektor Muzeum – Franciszek Pułaski oraz Bronisława Mońkiewicz wydobyli z biografii Adama głównie wątki polsko-francuskie (występujące oczywiście w koncepcji Władysława), dzięki czemu przekształcili muzeum niepodległościowe w polsko-francuską placówkę kulturalną pod patronatem Adama Mickiewicza. W centrum uwagi znalazły się m.in. artefakty związane z historykami: Julesem Micheletem i Edgarem Quinetem –współtwórcami republiki francuskiej, z jakimi poeta wykładał w Collège de France oraz z George Sand.

Muzeum istnieje do dziś w kształcie nadanym mu w roku 2004, kiedy to zakończono generalny remont budynku. Pomimo strat poniesionych podczas II wojny światowej, zwłaszcza z powodu nazistowskiej grabieży, której ofiarą padła cała Biblioteka Polska, muzeum oferuje zwiedzajacym fascynujący obraz życia i twórczości Adama Mickiewicza i jego czasów. 

Opublikowane w grudniu 2024 r.