Nadar i Polska
Poprzez całe swoje długie i burzliwe życie Nadar, a właściwie Gaspard-Félix Tournachon (1820-1910), obracał się wśród Polaków, z których wielu uwiecznił na fotografiach wykonanych w jego zakładzie.
Poruszony nieszczęściem Polski wymazanej z map Europy pod koniec XVIII w., Nadar był gotowy bić się o jej wolność. Powodowani młodzieńczym zapałem, bracia Félix i Adrien oraz ich przyjaciel Antoine Fauchery, legitymując się paszportami na spolszczone nazwiska : Nadarsky (lub według niektórych źródeł Turnaszewski) i Fauchersky, w 1848 roku ruszyli w kierunku Polski. Jednak ten romantyczny zryw zakończył się wkrótce aresztem w Magdeburgu i szybkim powrotem do Paryża.
Młodzieńcze lata wśród cyganerii artystycznej
Syn drukarza z Lyonu, Gaspard-Félix Tournachon zwany Nadarem, urodził się 6 kwietnia 1820 roku w Paryżu, gdzie jego ojciec osiedlił się po upadku swej firmy. Félix dorastał w rodzinnej atmosferze przesiąkniętej liberalnymi poglądami. Po śmierci ojca porzucił studia medyczne podjęte w Lyonie i w wieku siedemnastu lat wrócił do Paryża. Prowadząc życie wśród cyganerii artystycznej, próbował swych sił w rysunku, pisarstwie, dziennikarstwie i karykaturze. Obracał się w środowisku młodych artystów, takich jak Charles Baudelaire, Théodore de Banville, Gérard de Nerval i Henri Murger. Wielu z nich borykało się z trudnymi warunkami materialnymi i ich dzień powszedni nie zawsze był tak beztroski, jak to opisuje Murger w swoich Scenach z życia bohemy (Scènes de la vie de bohème)
Polskie przyjaźnie i zaangażowanie w sprawę polską
Już w młodości Nadar zaprzyjaźnił się z litografem polskiego pochodzenia, Karolem d'Anellem, reprezntantem Wielkiej Emigracji, przybyłej do Francji po klęsce powstania listopadowego 1830-1831. Karol chętnie dzielił sie z nim skromnymi posiłkami w swojej ubogiej mansardzie i wprowadził go w środowisko Polaków żyjących nadzieją na odzyskanie niepodległości przez ich ojczyznę. Pod wpływem poglądów politycznych prekursora katolicyzmu społecznego i zagorzałego obrońcy sprawy polskiej, Félicité de Lamennais (1782-1854), Nadar wspierał aspiracje wolnościowe Polaków, podobnie jak cały naród francuski i wielu wybitnch intelektualistów, jak Jules Michelet i Edgar Quinet.
W 1848, po rewolucji lutowej zakończonej abdykacją króla Ludwika Filipa i proklamacją II Republiki, poeta Alphonse de Lamartine (1790-1869) został ministrem spraw zagranicznych i ogłosił w imieniu rządu tymczasowego, że niepodległość Polski jest istotna dla Francji i zapowiedział utworzenie oddziałów, które miałyby wyzwolić ten kraj. Pod wpływem romantycznych pobudek Félix wraz z bratem Adrienem i przyjacielem Antoinem Fauchery wstąpili do francusko-polskiego legionu ochotników. Z paszportami wystawionymi na ich spolonizowane nazwiska Nadarsky (lub według niektórych źródeł Turnaszewski) i Fauchersky, wyruszyli o świcie 30 marca 1848 roku w kierunku Polski. Historia ta szybko zakończyła się w magdeburskim areszcie w Saksonii, skąd prędko wszyscy trzej zostali zwolnieni, po czym powrócili do Francji, gdzie włączyli się ponownie w rytm życia bohemy artystycznej.
Udział w polskiej wyprawie był traktowany przez Nadara jako okazja, pozwalająca stać się użytecznym członkiem społeczeństwa, co wyraził w liście do swojego przyjaciela Charles’a Asselineau: „W końcu znalazłem sposobność, by wystawić siebie na próbę i odpokutować za lekkomyślność, poświęcając me życie wzniosłej sprawie i ruszyłem w drogę...”
Polacy na fotografich Nadara
Kontynuując karierę karykaturzysty, Nadar zajął się fotografią w latach 50. XIX w. Zdobył szybko wielką renomę, gdyż w swoich portretach starał się oddać psychologiczną głębię swoich modeli. Obok francuskich sław takich jak George Sand, Charles Baudelaire, Émile Zola, Sarah Bernhardt, przed jego obiektywem pozowało wielu Polaków.
Do jego najwybitniejszych polskich klientów należał książę Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861), dyplomata i pisarz, przywódca konserwatywnego skrzydła Wielkiej Emigracji. Jego rezydencja, Hôtel Lambert na Wyspie Śwętego Ludwika, stała się centrum polskiej działalności politycznej i ożywionego życia kulturalnego. Tu spotykali się polscy i francuscy artyści, tacy jak Fryderyk Chopin, Franciszek Liszt, Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński, Eugène Delacroix, George Sand i wielu innych. Sam Nadar uważał portret księcia Czartoryskiego za jedno ze swych najbardziej udanych osiągnięć. Ponoć, posłużył się nim jako dowodem rzeczowym w procesie wytoczonym swojemu bratu Adrienowi w sprawie używania słynnego pseudonimu „Nadar”, gdyż ten również się nim podpisywał, jak i syn Félixa, Paul, obaj pracujący także jako fotografowie. Sprawa ta została opublikowana w 1857 r. w Revendication de la propriété exclusive du pseudonyme Nadar. O wysokim wzajemnym uznaniu Czartoryskiego i fotografa świadczyć może wpis księcia w złotej księdze zakładu Nadara: : „W dowód uznania dla młodego żołnierza, który chciał walczyć o niepodległość opuszczonego przez wszystkich kraju. Czartoryski”.
Jedynym Polakiem, który pojawia się w słynnym „Panteonie Nadara" Panthéon de Nadar był Adam Mickiewicz (1798-1855), którego znany portret fotograficzny znajduje się w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu. Z kolei, Zygmunt Krasiński (1812-1859), został uwieczniony przez Nadara na łożu śmierci.
Wśród wielu Polaków, którzy stawali przed obiektywem Nadara figurują przedstawiciele wielkich polskich rodów : książęta Lubomirski i Poniatowski, hrabia Branicki, pisarz i dziennikarz Karol Edmund Chojecki, członek zarządu dziennika Le Temps (znany jako Charles Edmond), pianista i kompozytor polskiego pochodzenia Henri Kowalski oraz malarz Wojciech Kossak, a inny słynny artysta - Henryk Rodakowski - został przez niego uwieczniony w rysunkowej karykaturze.
Opublikowano w listopadzie 2022 r.
